به موازات شكست داعش در عراق و سوريه، تروريستها افغانستان را به عنوان مقصد بعدي خود انتخاب كردهاند؛ موضوعي كه خطرات و چالشهاي امنيتي اين كشور را در آينده دوچندان خواهد كرد
به موازات شكست داعش در عراق و سوريه، تروريستها افغانستان را به عنوان مقصد بعدي خود انتخاب كردهاند؛ موضوعي كه خطرات و چالشهاي امنيتي اين كشور را در آينده دوچندان خواهد كرد. افغانستان كه سالهاست به خاطر تهديدات طالبان با ثبات و آرامش بيگانه است الان تهديد ديگري را بيخ گوش خود احساس ميكند. دكتر نوذر شفيعي، كارشناس شبه قاره ميگويد: «داعش به خاطر تفكرات ايدئولوژيكي تند و سلفي در بين دولت و مردم افغانستان جايگاهي ندارد و هر تفكر راديكالي كه بخواهد تصور بازگشت جامعه افغانستان به دهه 1980 را داشته باشد در اين جامعه با واكنش مردم روبهرو خواهد شد.» گفتوگوي «جوان» با نوذر شفيعي را در زير ميخوانيم.
با افزايش تهديدات طالبان، داعش هم در افغانستان حملات خود را تشديد كرده و با توجه به اينكه داعش در عراق و سوريه پايگاههاي خود را از دست داده، به دنبال مناطق ديگري براي انتقال عناصر خود است. آيا ميتوان گفت كه افغانستان كانون بعدي بحران و مأمن تروريستها پس از عراق و سوريه خواهد بود. از آنجاكه تعداد زيادي از اعضاي داعش افغانستان از جداشدگان طالبان هستند آيا بين جناحهاي طالبان و داعش هماهنگيهايي وجود دارد يا اينكه رقابت امنيتي بين آنها حاكم است؟
پديدهاي به نام داعش در افغانستان كه اين نام را به خودش اطلاق كند، وجود دارد و از اواخر 2014 در اين كشور اعلام موجوديت كرد، اما اينكه آيا بدنه اين گروه داعشي هستند يا نه جاي سؤال دارد. ما در افغانستان ظرفي به نام داعش داريم كه محتواي آن مهم است و ميتوان برنامهريزيهاي نظامي، امنيتي، اطلاعاتي و سياسي براي مقابله با آن انجام داد. امريكاييها برآورد ميكنند كه تعداد 2500 تا 3000 داعشي در افغانستان وجود دارند. برخي معتقدند كه بين 8500 تا 1200 نفر در افغانستان عضو داعش هستند. آنچه مشخص است اينكه گروهي به نام داعش در اين كشور وجود دارد و حملاتي را انجام ميدهد كه جهتدارند و بسياري از آنها معطوف به شيعيان «هزاره» افغانستان هستند. توجه داعش به شيعيان افغان هم به عمليات شيعيان گروه «فاطميون» در سوريه مربوط ميشود كه با گروههاي تروريستي مبارزه ميكنند.
داعش در افغانستان بيشتر از چه گروهها و افرادي عضوگيري ميكند؟ آيا مناطق خاصي وجود دارد؟
در ارتباط با اينكه چه افرادي در داعش افغانستان عضويت دارند چند مسئله وجود دارد؛ برخي از اين افراد كساني هستند كه به عراق و سوريه رفته و با داعش بيعت كردهاند. البته تعداد افغانهايي كه در كنار داعش جنگيده باشند خيلي كم است ولي كساني وجود دارند كه خود از داعش براي حضور در افغانستان دعوت و با ابوبكر البغدادي، سركرده داعش بيعت كردند. داعش در افغانستان عضوگيري نكرده است. عبدالرئوف خادم، از رهبران مهم طالبان در استان هلمند كه در گوانتانامو زنداني بود در آنجا سلفي شد و با هيئتي به عراق رفت و با داعش بيعت كرد. مسلم دوست، يكي از علماي مهم افغان كه او هم در زندان گوانتانامو بود از داعش براي حضور در افغانستان دعوت كرد.
درحالي كه خادم، قلمرو هلمند را پوشش ميداد، مناطق مشرقي، ننگرهار و كنر تحت پوشش مسلم دوست است. خاستگاه اصلي داعش در افغانستان از ننگرهار است. ريشه سلفيهاي تندرو در افغانستان در دو منطقه است كه «برهانالدين رباني» در بدخشان بوده و ديگري «سياف» در ولايات مشرقي است. توجه داشته باشيم كه بدنه جامعه افغانستان كشش سلفيها را ندارد و در دوره رژيم طالبان هم تلاشهاي زيادي شد سلفيگري را در جامعه افغانستان پرورش بدهند اما موفق نشدند.
همچنين «سعيد اماراتي» در منطقه مشرقي افغانستان فعال است. اينها افرادي هستند كه از داعش براي حضور در افغانستان دعوت و با اين گروه بيعت كردند. اينكه چرا اين افراد از داعش دعوت كردند، به اين خاطر است كه اينها بعد از مرگ ملا عمر، بر سر رهبري در طالبان دچار تفرقه شدند. همه اين افراد هم به شوراي كويته تعلق دارند. آنها با توجه به اينكه در قدرت سهيم نشدند از روي حب و بغض با داعش بيعت كردند و حتي براي كشتن فرماندهان ارشد طالبان به امريكاييها اطلاعات دادند و بر اساس آمارهاي اعلام شده در يك سال گذشته حدود 50 نفر از فرماندهان طالبان توسط امريكاييها كشته شدهاند.
تركيب اعضاي داعش افغانستان چطور است؟ آيا تنها افغانها در اين گروه عضويت دارند يا از كشورهاي خارجي هم افرادي در اين گروه عضو هستند؟
از بين اعضاي داعش تنها 30 درصدشان از افغانها و 70 درصد از ساير كشورها هستند. اين 30 درصد افغانها هم اغلب از جواناني هستند كه شغلي ندارند و بيكار هستند. الان 40 درصد جمعيت افغانستان فقير هستند و نرخ بيكاري در اين كشور بسيار بالاست. افغانستان بعد از آنگولا و چاد، جوانترين جامعه جهان است و اكثريت جمعيت جوان اين كشور بين 15 تا 24 سال سن دارند. دو شاخص بيكاري و بيسوادي نشان ميدهد كه امكان عضوگيري از بين اين افراد جوان وجود دارد. اين افراد در قبال دريافت پول حاضر هستند به عضويت گروههايي مثل داعش دربيايند. حقوقي كه داعشيها دريافت ميكنند هر ماه حدود 1000 دلار است، حقوقي كه يك عضو طالبان دريافت ميكند 700 دلار و حقوق ماهانه يك نيروي نظامي دولتي 200 تا 250 دلار است. در 2015 هم دولت در پرداخت حقوق نيروهاي نظامي به مشكل خورد و هم طالبان به دليل كاهش قيمت مواد مخدر نتوانست حقوق اعضاي خود را پرداخت كند و لذا داعش كه تازه در افغانستان قدرت گرفته بود و پولهاي زيادي در اختيار داشت، توانست عضوگيري كند.
از 70 درصد خارجيهاي عضو داعش، عده زيادي از جريان «تحريك طالبان» پاكستان هستند كه اصليترين بدنه داعش را تشكيل ميدهند و عمدتاً از مناطق قبايلي هستند. علت اينكه جريان تحريك طالبان از داعش استقبال كرد به خاطر اختلاف با طالبان افغانستان بود. دومين گروهي كه بدنه داعش را تشكيل ميدهد، «جنبش اسلامي» ازبكستان است كه با داعش بيعت كردهاند كه هم از داعش پول ميگيرد و هم از لحاظ ايدئولوژيكي و سلفيگري با داعش سنخيت دارد. سومين گروه، «حزب اسلامي تركستان شرقي» است. بنابراين، بخش زيادي از بدنه داعش كه فعال هستند، عضويتشان تاكتيكي است نه استراتژيك. حزب اسلامي تركستان شرقي يك جريان مليگرا است و عليه قوم «هان» در چين فعاليت ميكند. درست است كه اين گروه ترك و مسلمان است اما هدف اصلي آن تقابل با سلسله «هان» است و اين حزب برخلاف داعش كه ادعاي تأسيس خلافت جهاني و فراملي را دارد بيشتر تمركز خود را در چين گذاشته است. همچنين حزب اسلامي ازبكستان نيز اينگونه است و فعاليتهاي خود را در اين كشور تعليق كرده و در شرايط كنوني براي اين گروه بيشتر بعد مالي اهميت و اولويت دارد نه تشكيل خلافت. اين حزب هم با طالبان همكاري دارد و هم با داعش در افغانستان و عراق و سوريه همكاريهايي دارد و به خاطر فعاليتهايش از همه آنها پول ميگيرد.
گفتيد كه بيشتر اعضاي داعش از اتباع خارجي هستند و از لحاظ تفكر و ايدئولوژي با داعش اختلافنظر دارند. ميزان پذيرش داعش در جامعه افغانستان چقدر است و آيا به نظرتان ميتواند نفوذ و قدرتش را افزايش دهد يا اينكه جامعه افغانستان پذيراي داعش نخواهد بود؟
تنها حزبي كه در بين اين گروهها تفكرات ايدئولوژيكي قوي دارد تحريك طالبان پاكستان است كه آنهم بيشتر تحت تأثير تفكر «ديوبندي» شبه قاره است تا سلفي وهابي شبه جزيره عربستان. ميتوان گفت كه بدنه اين نيروها با اين تركيب نميتواند به ماندگاري داعش در افغانستان كمك كند و جاي پايي براي اين گروه باز كند. نظرسنجي كه از جامعه افغانستان انجام شده، نشان ميدهد 70 درصد از مردم بر اين باورند كه عملكرد داعش غيراسلامي است و بيانگر اين است كه داعش از لحاظ فكري در جامعه افغانستان جايگاهي ندارد. اسلام افغانستان يك اسلام معتدل روستايي است و پس از جهاد افغانستان هم مردم افغانستان از اسلام سياسي زده شدند و به همين خاطر حضور امريكاييها را پذيرفتند. بنابراين، هر تفكر راديكالي كه بخواهد تصور بازگشت جامعه افغانستان به دهه 1980 را داشته باشد در اين جامعه با واكنش مردم روبهرو خواهد شد. نتيجه نظرسنجي هم حاكي از همين مسئله است. فقط تقريباً 28 درصد مردم افغانستان نظر مساعدي نسبت به داعش و تفكرات اين گروه داشتند و سايرين درجهاي از حس تنفر را به داعش داشتند. بنابراين جامعه افغانستان پذيراي داعش نيست، چراكه جامعهاي است كه جنگ و ناامني را تجربه كرده و آسيبهاي زيادي را متحمل شده است.
از سوي ديگر، نيروهاي زيادي وجود دارند كه با داعش مخالف هستند. طالبان با داعش مشكل زيادي دارد و اين اختلافات جدي است. طالبان با داعش مشكلات ايدئولوژيك دارد و همچنين تجاوز داعش به قلمرو خود را برنميتابد، تحتالشعاع قرار دادن نام طالبان از طرف داعش در افغانستان هم وجود دارد. مشكل ديگر تأثيرگذاري داعش بر ارتباط طالبان با نيروهاي ديگر است. داعش معتقد است كه خودش تنها نيروي اسلامي جهاني است و طالبان بيشتر افراد حقوقبگير و عروسك خيمهشببازي داعش هستند. طالبان به طور جدي با داعش اختلاف دارد. در ظاهر، دولت و ارتش افغانستان بايد با اينها در تعارض قرار بگيرد. امريكا و سازمان ناتو هم بايد با داعش تعارض داشته باشد، كشورهاي منطقه از جمله ايران، روسيه و چين بايد با اين گروه در تعارض قرار گيرند. پس روند كلي تعارضات نشان ميدهد كه طالبان و داعش در تعارض با يكديگر هستند.
اين علائم نشان ميدهد كه داعش در جامعه افغانستان ريشهدار و يك نيروي با ماندگاري بالا نيست. حامد كرزي رئيسجمهور سابق افغانستان معتقد است كه همه اظهارات درباره داعش درست نيست و رسانهها تهديد داعش را بزرگنمايي ميكنند. خطاب كرزي تلويحاً به اشرف غني رئيسجمهور افغانستان است كه در سفر به امريكا گفته بود تهديدات داعش جدي است و با اين اقدام تلاش ميكند پول زيادي را از امريكاييها دريافت كند. طالبان ميگويد كه اشرف غني داعش را به وجود آورده است تا ما را تحت فشار بگذارد. همچنين ميگويد كه داعش را امريكاييها به وجود آوردهاند تا حضور خود در افغانستان را توجيه كنند و چنين ديدگاههايي بين طالبان وجود دارد. محتواي داعش به اين شكل است كه اين گروه ريشه عميقي در خاك افغانستان و در ذهن مردم اين كشور ندارد.
نقاط اصلي تمركز داعش در افغانستان كدام مناطق هستند. اصلاً اين گروه توانسته بر مناطقي از اين كشور تسلط پيدا كند يا نه؟
داعش فعاليت خود را از منطقه ننگرهار شروع كرد و قندهار، هلمند و حتي مناطق شرق را تحت پوشش قرار داد. اگر به نقشه افغانستان نگاه كنيم ميبينيم مناطقي كه كنترل داعش باشد بسيار كم است. بين مناطق تحت نفوذ، تحت كنترل د و حضور تفاوتي وجود دارد. منطقه حضور زياد مهم نيست، اينكه داعش در منطقه فارياب در شمال افغانستان عمليات انجام ميدهد و پس از آن در يك منطقه ديگر عملياتي را سازماندهي ميكند اين نشانه حضور در منطقه است اما ممكن است دليلي بر ضعف آن نيز باشد تا توجهات رسانهاي را به خود جلب كند و اينگونه وانمود كند كه همچنان در قدرت است.
داعش در افغانستان حضور دارد اما مناطق تحت كنترل اين گروه خيلي كم است. دولت افغانستان الان بر 6/21 درصد از خاك افغانستان كنترل و بر حدود 48 درصد نفوذ دارد. طالبان بر 2 درصد خاك افغانستان كنترل و بر 6 درصد نفوذ دارد و 28 درصد از مناطق بين دولت و ساير گروهها دست به دست ميشود. طالبان كه مدعي است قدرت بيشتري دارد تنها بر 2 درصد از افغانستان كنترل دارد و اين آمار از سوي نهادهاي اطلاعاتي و ارتش امريكا بررسي شده است.
الان امريكاييها بودجه قابل توجهي را براي بازسازي ارتش افغانستان اختصاص دادهاند كه حاكي از رويكرد جديد واشنگتن به افغانستان است. در شرايطي كه مخالفتهايي وجود دارد نسبت به اينكه كارنامه امريكا در افغانستان ناموفق بوده است، با اين حال، امريكاييها از جهت تسليحاتي، لجستيك وسيعي را انجام ميدهند و تلاش ميكنند نيروهاي خود را افزايش بدهند. به نظر شما تخصيص بودجههاي جديد امريكاييها براي بازسازي ارتش افغانستان نشانه چيست و امريكا با اين اقدامات به دنبال چيست؟
چيزي كه در مورد افغانستان در امريكا بحث ميشود اين است كه دونالد ترامپ، رئيسجمهور اين كشور يك سال قبل از انتخابات رياست جمهوري امريكا گفته بود افغانستان مصيبت بزرگي است كه هرچه پول از مالياتدهندگان امريكايي گرفته شده، براي آن صرف شده است. امريكاييها از سال 2001 تاكنون، 115 ميليارد دلار در افغانستان هزينه نظامي كردهاند. به طور متوسط هر سرباز امريكايي در سال 2 ميليون دلار هزينه دارد و بر اساس گزارشها، سالانه 23 ميليارد دلار هزينه نيروهاي امريكايي در افغانستان است. الان تعداد امريكاييها در افغانستان كاهش يافته است ولي پيش از 2014 حدود 114 هزار نيروي امريكايي و ناتو در افغانستان حضور داشتند و با خروج نيروهاي امريكايي در دسامبر 2014، اين نيروها به 10 هزار نفر كاهش يافت كه حدود 8 هزار تن از آنها امريكايي هستند.
امريكاييها ميگويند كه از 2001 در افغانستان مداخله كرديم كه طولانيترين جنگ امريكا به شمار ميرود، ولي جنگ عراق سبب شد كه مسئله افغانستان تحتالشعاع قرار گيرد و نسبت به اين كشور غفلت شد و حدود 2500 امريكايي در اين جنگ كشته شدند. در دوره باراك اوباما، رئيسجمهور سابق امريكا قرار شد كه اين كشور پليس و نيروهاي ارتش ملي افغان را آموزش دهد و تجهيزات نظامي و لجستيك در اختيار آنها قرار دهد و پيش از اينكه اين برنامهها را عملي كند بحث خروج از افغانستان را اعلام كرد.
امريكاييها در حوزه استراتژي با دولت افغانستان هم در زمان كرزي و هم در دوره اشرف غني مشكل داشتند و اهداف و استراتژيهاي امريكا با اهداف و منافع دولت افغانستان در تضاد بود. ارتش افغانستان ميگويد كه مسئوليت حفاظت از مرزها را برعهده دارد نه شهرها را و لذا تنها 17 هزار نيروي ويژه افغانستان با طالبان و داعش مبارزه ميكند. از طرفي، پاكستان هم استراتژي امريكا در افغانستان را فرسوده ميكند. پاكستان كه قرار بود بخشي از راه حل افغانستان باشد الان به بخشي از مشكل تبديل شده است و معلوم نيست امريكا چه برنامهاي براي مقابله با پاكستان دارد. تمام نظرسنجيها نشان ميدهد كه محبوبيت دولت فعلي افغانستان به شدت كاهش يافته و شاخصهاي اجتماعي، فرهنگي و امنيتي بيانگر اين مسئله است.
استدلال امريكاييها اين است كه در گذشته به مسئله افغانستان كمي بيتوجهي شده است و الان سه گزينه را پيش رو داريم؛ اول، مسئله خروج از افغانستان است. امريكاييها معتقدند كه اگر ما از افغانستان خارج شويم دولت كابل فروميپاشد و افغانستان به بهشت تروريستها تبديل ميشود و خاك امريكا و متحدينش در معرض تهديد قرار ميگيرد و اين مسئله براي واشنگتن حياتي است و بايد دولت وحدت ملي را نجات دهيم. يكي از چالشهاي امريكا بيثباتي در افغانستان است و پس از سوريه و عراق، افغانستان بيثباتترين كشور جهان است و اين مسئله براي امريكاييها مهم است. با توجه به اين استدلالها مقامات امريكايي معتقدند كه خروج كامل از افغانستان اشتباه بزرگي است. دوم، حفظ وضع موجود است. امريكاييها معتقدند با وضع موجودي كه در حال حاضر در افغانستان وجود دارد شايد در كوتاهمدت بتوان دولت وحدت ملي را حفظ كرد اما در ميانمدت اين دولت فروميپاشد و ما درگير جنگي شبيه ويتنام خواهيم شد و سرانجام حفظ وضع موجود سرشكستگي براي امريكا است و حفظ وضع موجود را هم نميتوانيم ادامه دهيم.
گزينه سوم كه در دستور كار امريكاييها قرار دارد، مسئله «مشاركت متمركز» است يعني فرماندهي واحد افغانستان در دست امريكاييها باشد. اين استراتژي شاخصهايي دارد كه يكي از آنها افزايش نيروها در افغانستان است و در ماههاي اخير توسط دونالد ترامپ مطرح شده است. مسئله ديگر انجام اصلاحات در افغانستان است و امريكاييها معتقدند پولهايي كه به افغانستان ارسال ميشود معلوم نيست در كجا صرف ميشود و بايد نظارت دقيقي براي مصارف اين بودجهها انجام شود. مسئله سوم، اينكه پروسهاي كه براي صلح با گلبدالدين حكمتيار انجام شد بايد با طالبان نيز انجام شود. بحث ديگر پاكستان است كه گفته ميشود اين كشور بايد از عضو عمده غير ناتو تعليق شود و كمكها به اسلام آباد كاهش يابد. همچنين امريكاييها به دنبال تبديل كردن افغانستان به دولت بيطرف هستند و براي اين منظور ابتكارعملهايي را انجام ميدهند تا اين استراتژي را عملي كنند.
شما گفتيد كه واشنگتن به دنبال ايجاد دولتي بيطرف در افغانستان است، اين بيطرفي به چه معناست. آيا اين اصلاً به نفع امريكا است كه بعد از اين همه هزينه، دولت افغانستان بيطرف بشود؟
نه. اين دولت بيطرف منطقهاي است، يعني وضعيتي براي اين كشور ايجاد كنند كه قدرتهاي بزرگ به لحاظ حقوق بينالملل از ورود به افغانستان پرهيز كنند. الان افغانستان به عنوان كشور «عايق» است يعني كشورها را كه دور ميكند باز هم آنها را جذب مي
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/8436
تگ ها: